Në këtë artikull po zbardhim rezultate dhe rekomandime për Partitë Politike, të bëra në Raportin Vlerësimi i Sistemit Kombëtarë të Integritetit.
Ky raport për Shqipërinë Nëntor 2023 është realizuar nga Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim IDM si pjesë e projektit të Transparency International TI, “EU4 Rule of Law: Citizen Engagement for Public Integrity (CEPI) in the Western Balkans and Turkey”.
Raporti synon të vlerësojë kuadrin institucional duke u përqendruar në nivelet e qeverisjes së mirë, transparencës dhe llogaridhënies. Ky raport shënon vlerësimin e parë të këtij lloji të Shqipërisë që nga viti 2016.
Raporti vlerëson ecurinë e reformave të deritanishme për konsolidimin e institucioneve dhe thekson nevojën për masa të mëtejshme për të forcuar sistemin e integritetit kombëtar. Dokumenti i plotë në shqip mund të klikohet në webfaqen e IDM.
Ky Vlerësim u hartua me mbështetjen financiare të Bashkimit Evropian. Përmbajtja e tij janë përgjegjësi vetëm e Institutit për Demokraci dhe Ndërmjetësim dhe nuk reflektojnë domosdoshmërish qëndrimet e Bashkimit Evropian.
Më poshtë janë vlerësime dhe rekomandime për shtyllën Partitë Politike, vlerësimi bëhet sipas disa Rezultateve me 1 deri 100 pikë sa Kapaciteteve, Qeverisjes, Rolit dhe treguesve konkret:
Partitë politike janë organizata të shoqërisë civile, të formuara nga qytetarë me vullnet të lirë, të cilat ndajnë të njëjtat ideale politike dhe organizohen përmes parimeve demokratike për të ndikuar në vendimmarrje dhe për të fituar zgjedhjet. Në vitin 2022 në Shqipëri ishin të regjistruara 132 parti politike, nga të cilat vetëm 10 kanë deputetë të zgjedhur. Partitë kryesore janë Partia Socialiste e Shqipërisë (PS) dhe Partia Demokratike e Shqipërisë (PD), të cilat kanë numrin më të madh të anëtarëve dhe përfaqësuesve të zgjedhur. Partia e Lirisë (PL), më parë Lëvizja Socialiste për Integrim, është një parti e mesme që ka bërë pjesë në koalicionet qeverisëse. Partitë e vogla politike si Partia Socialdemokrate, Partia për Drejtësi, Integrim dhe Unitet, Partia Republikane, etj., kanë një deri në tre deputetë të zgjedhur.
Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) është organi monitorues dhe mbikëqyrës për financat e partive politike. KQZ-ja standardizoi raportimin financiar qendror zgjedhor në vitin 2021 dhe plotësisht të standardizuara raportimin vjetor dhe modelet e zgjedhjeve lokale në 2023. Për të lehtësuar analizën, ky kapitull përfshin të dhëna për tre partitë kryesore politike në vend: PS, PD dhe PL, dhe disa parti më të vogla parlamentare, nëse nuk cilësohet ndryshe.
Partitë politike regjistrohen dhe çregjistrohen në Gjykatën e Rrethit Tiranë dhe mund të apelojnë vendimet. Ekzistenca e “partive fantazmë” që janë të regjistruara por që nuk kanë aktivitet të deklaruar është një problem i vazhdueshëm. Vetëm një e treta e partive politike të regjistruara raportuan financat e tyre vjetore për vitin 2021. Shteti lehtëson funksionimin dhe fushatën elektorale të partive politike bazuar në rezultatet e tyre në zgjedhjet e përgjithshme, duke favorizuar qëndrueshmërinë financiare të partive politike tashmë të krijuara. Vendimet e vonuara të gjykatave kanë ndërhyrë në aktivitetet e partive politike, ndërsa partitë politike dyshohet se kanë ndërhyrë në burimet dhe të dhënat shtetërore. Pavarësisht gjobave për partitë politike dhe mediat që shkelën rregulloret e fushatës në vitin 2021, institucionet mbikëqyrëse nuk e kanë zbatuar ligjin në mënyrë efektive në lidhje me përdorimin e burimeve shtetërore, duke favorizuar PS-në në pushtet kundrejt partive të tjera konkurruese. Nën-raportimi i shpenzimeve zgjedhore është sinjalizuar nga media dhe OSHC-të. Paanshmëria e hetimeve për krimin zgjedhor është në dyshim.
Në praktikë, demokracia brendapartiake përfshin udhëheqje partiake jokontestuese, farsa konsultative dhe strategji për të harmonizuar opinionin e anëtarëve me atë të lidershipit. Megjithëse janë vendosur kuota gjinore, gratë pohojnë se partitë politike janë autorët kryesorë të dhunës politike ndaj tyre. Dallimet ideologjike dhe politike mes PS (majtas) dhe PD (djathtas) janë zbehur, ndërsa partitë politike kanë mbështetur klientelizmin, duke ofruar përfitime në këmbim të mbështetjes elektorale dhe financiare, duke shtuar dyshimet për grupet kriminale si një tjetër përfituesmbështetës i skemës klienteliste. Antikorrupsioni është një narrativë e përditshme në retorikën e partive politike, por llogaridhënia publike ka mbetur një përgjegjësi individuale deri më tani.
Burimi: Vlerësimi i Sistemit Kombëtar të Integritetit i Shqipëri 2023 Klikoni për të shkarkuar dokumentin në shqip
Burimi: Vlerësimi i Sistemit Kombëtar të Integritetit i Shqipëri 2023 Klikoni për të shkarkuar dokumentin në shqip
REKOMANDIMET E ORGANIT
- Kuvendi duhet të ndryshojë nenin 90 të Kodit Zgjedhor duke përjashtuar qartë subjektet që nuk kanë të drejtë të dhurojnë donacione në natyrë për partitë politike. Ashtu si në nenin 92/1 pika 3 që rregullon dhurimin e fondeve, mediat duhet të përjashtohen nga donacionet në natyrë për t’i parandaluar ato të ofrojnë kohë transmetimi për reklamat e fushatës zgjedhore dhe mbulimin e lajmeve si donacione në natyrë për partitë politike. Neni 84 i Kodit Zgjedhor duhet të përfshijë sanksione për tejkalimin e kohës së transmetimit në media. Neni 85 pika 4 duhet të ndryshohet në mënyrë që monitorimi i përmbajtjes i aplikuar nga Autoriteti i Mediave Audiovizive të mund të publikohet online në një bazë të dhënash publike në kohë reale, e cila duhet të përmbajë kohëzgjatjen e reklamave politike, reklamave të fshehura politike dhe kohën e transmetimit të fushatës për televizionet e monitoruara në vend për shqyrtim publik.
- Kuvendi duhet të ndryshojë Kodin Zgjedhor duke rregulluar fushatën online të kryer nga partitë politike apo individët që konkurrojnë në zgjedhje. Për të përcaktuar se si duhet të rregullohet kjo, ligjvënësit duhet të angazhohen në një proces konsultativ me studiues, shoqëri civile dhe ekspertë të pavarur të medias në këtë fushë, duke përfshirë përfaqësues të partive joparlamentare.
- Kuvendi duhet të ndryshojë Kodin Zgjedhor duke kodifikuar fushatën e palëve të treta për subjektet politike që konkurrojnë në zgjedhje. Për të përcaktuar kodifikimin, ligjvënësit duhet të angazhohen në një proces konsultimi me studiues, shoqëri civile, media dhe përfaqësues të partive joparlamentare, duke gjetur një model të përshtatshëm për t’u zbatuar në Shqipëri ndër praktikat më të mira në shtete të ndryshme.
- Kuvendi duhet të ndryshojë nenin 171 të Kodit Zgjedhor duke rritur sanksionet administrative për keqpërdorimin e burimeve shtetërore gjatë fushatës zgjedhore.
- Komisioni Qendror i Zgjedhjeve duhet të angazhohet në një konsultim të plotë me aktorët qytetarë për gjetjen dhe zbatimin e një sistemi efektiv monitorimi që mund të identifikojë dhe raportojë sistematikisht shkeljet për keqpërdorimin e burimeve shtetërore gjatë viteve zgjedhore dhe jozgjedhore. Komisioni Qendror i Zgjedhjeve dhe partitë politike duhet të publikojnë në mënyrë proaktive të gjitha raportet financiare në faqet e tyre të internetit, duke filluar nga viti 2001 deri në periudhën aktuale. Të gjitha partitë politike të regjistruara duhet të raportojnë veprimtarinë e tyre politike dhe financiare në Komisionin Qendror të Zgjedhjeve. Kuvendi duhet të ndryshojë nenin 23/4 të Ligjit për Partitë Politike duke rritur gjobat për partitë politike aktive apo pasive (fantazmë) që refuzojnë të deklarojnë veprimtarinë e tyre si mekanizëm për mbrojtjen e peizazhit politik nga veprimtaria kriminale.
- Në përputhje me nenin 9 pika 3 të Kushtetutës, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve duhet të vërë në dispozicion të publikut Platformën Elektronike për Raportimin Financiar të Partive Politike dhe ta përditësojë atë në përputhje me rrethanat, në mënyrë që shpenzimet financiare të partive politike të jenë gjithmonë të disponueshme për shqyrtim.
- Të gjitha partitë politike duhet të forcojnë demokracinë e tyre brendapartiake përmes ndryshimeve statutore dhe duke rritur përgjegjshmërinë e strukturave të tyre ekzekutive ndaj anëtarëve të partisë dhe elektoratit të tyre.
Komente dhe Analiza: Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim IDM si pjesë e projektit të Transparency International TI, “EU4 Rule of Law: Citizen Engagement for Public Integrity (CEPI) in the Western Balkans and Turkey”