Në këtë artikull po zbardhim rezultate dhe rekomandime për Inspektoriatin e Lartë të Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive dhe Konfliktit të Interesit (ILDKPKI), të bëra në Raportin Vlerësimi i Sistemit Kombëtarë të Integritetit.
Ky raport për Shqipërinë Nëntor 2023 është realizuar nga Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim IDM si pjesë e projektit të Transparency International TI, “EU4 Rule of Law: Citizen Engagement for Public Integrity (CEPI) in the Western Balkans and Turkey”.
Raporti synon të vlerësojë kuadrin institucional duke u përqendruar në nivelet e qeverisjes së mirë, transparencës dhe llogaridhënies. Ky raport shënon vlerësimin e parë të këtij lloji të Shqipërisë që nga viti 2016.
Raporti vlerëson ecurinë e reformave të deritanishme për konsolidimin e institucioneve dhe thekson nevojën për masa të mëtejshme për të forcuar sistemin e integritetit kombëtar. Dokumenti i plotë në shqip mund të klikohet në webfaqen e IDM.
Ky Vlerësim u hartua me mbështetjen financiare të Bashkimit Evropian. Përmbajtja e tij janë përgjegjësi vetëm e Institutit për Demokraci dhe Ndërmjetësim dhe nuk reflektojnë domosdoshmërish qëndrimet e Bashkimit Evropian.
Më poshtë janë vlerësime dhe rekomandime për shtyllën Inspektoriati i Lartë i Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive dhe Konfliktit të Interesit (ILDKPKI), vlerësimi bëhet sipas disa Rezultateve me 1 deri 100 pikë sa Kapaciteteve, Qeverisjes, Rolit dhe treguesve konkret:
Në Shqipëri janë disa subjekte të ngarkuara me luftën kundër korrupsionit. Organi legjislativi, ekzekutiv, gjyqësor dhe disa organe të pavarura kanë funksione dhe përgjegjësi në luftën kundër korrupsionit. Organi legjislativ miraton ligjet kundër korrupsionit dhe është përgjegjës për vlerësimin e tyre pasues (shih Shtyllën 1 Organi legjislativ). Ministri i Drejtësisë shërben si koordinator kombëtar për luftën kundër korrupsionit dhe është përgjegjës për hartimin dhe koordinimin e zbatimit të politikave kundër korrupsionit, si dhe drejtimin e rrjetit të koordinatorëve kundër korrupsionit të krijuar në vitin 2021 (shih Shtylla 2 Organi ekzekutiv). Në kuadër të reformës në drejtësi, në vitin 2016 u krijua Prokuroria e Posaçme Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar (SPAK), e cila përbëhet nga Byroja Kombëtare e Hetimit si dhe Gjykatat Speciale të Shkallës së Parë dhe të Apelit kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar. (shih Shtyllën 4 Prokuroria publike dhe Shtyllën 3 Organi gjyqësor). Gjithashtu ekzistojnë disa organe të pavarura të cilat janë përgjegjëse për parandalimin dhe luftimin e korrupsionit. Më të rëndësishmet janë Institucioni i Kontrollit të Lartë Shqiptar (Shih Shtyllën 9 KLSH) dhe Inspektorati i Lartë i Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive dhe Konfliktit të Interesi (ILDKPKI). Duke qenë se në Shqipëri ka disa organe të përfshira në aktivitetet kundër korrupsionit, kjo shtyllë do të përqendrohet në ILDKPKI, e cila, megjithëse nuk mund të konsiderohet një agjenci kundër korrupsionit me shumë qëllime, ka një mandat që përfshin tre ligje të rëndësishme kundër korrupsionit: (i) deklarimin e pasurisë dhe informacione të tjera financiare, (ii) parandalimin e konfliktit të interesave në sektorin publik dhe (iii) monitorimin e funksionimit të duhur të mekanizmit të brendshëm informues nga njësitë përgjegjëse në sektorin publik dhe privat, dhe duke shërbyer si njësi e jashtme për sinjalizuesit nëse nuk ka njësi të brendshme në një organizatë ose nëse ka dyshime të arsyeshme se hetimet e një njësie të tillë mund të komprometohen.
ILDKPKI-ja është një organ i pavarur që i përgjigjet Kuvendit. Megjithatë, masat mbrojtëse legjislative për pavarësinë e ILDKPKI-së janë të dobëta për sa i përket mungesës së një ligji të posaçëm për t’u miratuar me shumicë të kualifikuar, duke siguruar organizimin dhe funksionimin. Organizimi dhe funksionimi i ILDKPKI-së parashikohet në ligjin për deklarimin dhe kontrollin e pasurisë, i cili mund të ndryshohet me shumicë të thjeshtë. Ka pasur disa ndryshime të ligjit në praktikë, të cilat kanë përfshirë shumicën e nevojshme të Kuvendit për zgjedhjen e kryetarit të ILDKPKI-së, Inspektorit të Përgjithshëm, mbi të cilin në thelb mbështetet pavarësia e institucionit. Duke qenë se tre ligjet e mbuluara nga mandati i ILDKPKI-së synojnë të parandalojnë dhe luftojnë korrupsionin edhe të zyrtarëve të lartë, përfshirë deputetët, garantimi i pavarësisë së saj politike është një parakusht për përmbushjen e duhur të misionit të saj.
ILDKPKI-ja ka gjithsej 70 punonjës nën autoritetin e drejtpërdrejtë të Inspektorit të Përgjithshëm, nga të cilët 28 janë inspektorë dhe 12 ndihmës inspektorë, të cilët gëzojnë statusin e nëpunësit civil. Inspektori i Përgjithshëm mbështetet nga një kabinet me dy këshilltarë dhe nga një sekretar i përgjithshëm që drejton stafin administrativ. Stafi administrativ është i ndarë në dy drejtori, Drejtoria e Marrëdhënieve Juridike dhe Institucionale dhe Drejtoria e Financës dhe Administratës. Ndërkohë që burimet financiare dhe teknike të ILDKPKI-së janë rritur ndjeshëm që nga viti 2016, burimet njerëzore mbeten ende të pamjaftueshme për të përmbushur rolin e gjerë të ILDKPKI-së në edukimin, parandalimin dhe hetimin e korrupsionit. Përveç rezultateve të thjeshta në zbatimin e ligjit për auditimin e pasurisë, zbatimi i ligjeve për parandalimin e konfliktit të interesave dhe për mbrojtjen e sinjalizuesve mbetet i dobët në praktikë. Kuvendi ka dështuar të miratojë ligjin e ri për parandalimin e konfliktit të interesit, i cili supozohej të hynte në dhjetor 2022 dhe i cili sipas ILDKPKI-së do të kishte futur mekanizmat e duhur për të mundësuar në praktikë parandalimin e konfliktit të interesit të zyrtarëve publikë.
I mungon edhe transparenca e ILDKPKI-së. Ndërkohë që publiku mund të marrë informacione përkatëse për organizimin dhe funksionimin e ILDKPKI-së në zbatim të ligjit për të drejtën e informimit, informacion mbi vendimmarrjen e tij në lidhje me zbatimin e ligjit për parandalimin e konfliktit të interesit, numrin e referimeve në prokurori dhe ndjekjen e tyre dhe rezultateve të vendimmarrjes së saj në kuadër të ligjit për denoncimin dhe mbrojtjen e sinjalizuesve mungojnë të dhëna dhe detaje të qarta statistikore dhe Kuvendi nuk ka arritur të mbajë përgjegjës ILDKPKInë për këtë. Mungesa e tillë e transparencës. veçanërisht në lidhje me veprimet dhe vendimmarrjen e ILDKPKI-së në lidhje me mbrojtjen e sinjalizuesve, mund të ndikojë në nxitjen e mëtejshme të sinjalizuesve në sektorin publik dhe privat.
Burimi: Vlerësimi i Sistemit Kombëtar të Integritetit i Shqipëri 2023 Klikoni për të shkarkuar dokumentin në shqip
Burimi: Vlerësimi i Sistemit Kombëtar të Integritetit i Shqipëri 2023 Klikoni për të shkarkuar dokumentin në shqip
REKOMANDIMET E ORGANIT
- Kuvendi duhet të rrisë pavarësinë e ILDKPKI-së përmes:
- Miratimit të një ligji organik specifik për funksionimin dhe organizimin e ILDKPKI-së me shumicë të cilësuar.
- Heqja e dispozitës për raundin e dytë të votimit për Inspektorin e Përgjithshëm me shumicë absolute dhe lënia në fuqi vetëm e kërkesës që Inspektori i Përgjithshëm të zgjidhet nga tre të pestat e deputetëve.
- Zhvillimi i standardeve të transparencës për shqyrtimin e raporteve të veprimtarisë së institucioneve të pavarura dhe standardeve për mbajtjen e institucionit përgjegjës nëse ato nuk respektojnë standardet e transparencës.
- Prezantimi në vend të komisionit parlamentar, një bord jo politik për ILDKPKI-në i përbërë nga ish-gjyqtarë, si për shembull në rastin e Autoritetit të Lartë për Transparencën në Jetën Publike në Francë, i cili do të parashikojë parazgjedhjen e kandidatëve për Inspektorin e Përgjithshëm të ILDKPK-së,1270 dhe të hetojë raportet nga stafi i ILDKPKI për sjellje të pahijshme brenda institucionit.
- ILDKPKI-ja duhet të rrisë transparencën e vendimmarrjes dhe të ofrojë të dhëna të qarta statistikore për vendimmarrjen e saj për tre ligjet e rëndësishme antikorrupsion në mandatin e saj, si: statistika të qarta për vendimmarrjen e tij për parandalimin e korrupsionit nëpërmjet ligjit për parandalimin konfliktet e interesit; numrin e referimeve në prokurori për shkelje ligjore të deklaratave të pasurisë dhe ndjekjen e tyre; dhe rezultatet e vendimmarrjes së tij në kuadër të ligjit për sinjalizimin dhe mbrojtjen e sinjalizuesve.
- ILDKPKI-ja duhet të vlerësojë në mënyrë gjithëpërfshirëse nëse burimet e tij njerëzore janë të përshtatshme për të përmbushur në mënyrë sasiore dhe cilësore kërkesat e ligjit për veprimtaritë e tij parandaluese, edukative dhe hetimore.
Komente dhe Analiza: Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim IDM si pjesë e projektit të Transparency International TI, “EU4 Rule of Law: Citizen Engagement for Public Integrity (CEPI) in the Western Balkans and Turkey”
