Në këtë artikull po zbardhim rezultate dhe rekomandime për Shoqërinë Civile, të bëra në Raportin Vlerësimi i Sistemit Kombëtarë të Integritetit.
Ky raport për Shqipërinë Nëntor 2023 është realizuar nga Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim IDM si pjesë e projektit të Transparency International TI, “EU4 Rule of Law: Citizen Engagement for Public Integrity (CEPI) in the Western Balkans and Turkey”.
Raporti synon të vlerësojë kuadrin institucional duke u përqendruar në nivelet e qeverisjes së mirë, transparencës dhe llogaridhënies. Ky raport shënon vlerësimin e parë të këtij lloji të Shqipërisë që nga viti 2016.
Raporti vlerëson ecurinë e reformave të deritanishme për konsolidimin e institucioneve dhe thekson nevojën për masa të mëtejshme për të forcuar sistemin e integritetit kombëtar. Dokumenti i plotë në shqip mund të klikohet në webfaqen e IDM.
Ky Vlerësim u hartua me mbështetjen financiare të Bashkimit Evropian. Përmbajtja e tij janë përgjegjësi vetëm e Institutit për Demokraci dhe Ndërmjetësim dhe nuk reflektojnë domosdoshmërish qëndrimet e Bashkimit Evropian.
Më poshtë janë vlerësime dhe rekomandime për shtyllën Shoqëria Civile, vlerësimi bëhet sipas disa Rezultateve me 1 deri 100 pikë sa Kapaciteteve, Qeverisjes, Rolit dhe treguesve konkret:
Shoqëria civile përfshin një fushë të kufizuar për angazhimin e organizuar qytetar të anëtarëve të shoqërisë, me vëmendje ndaj zhvillimit në hapësirën shoqërore. Përfshin organizata jofitimprurëse (OJF) si për shembull organizata të shoqërisë civile (OSHC), shoqata, fondacione dhe qendra, veprimtaria e të cilave është e pavarur nga shteti, si dhe nisma qytetare të paregjistruara. Organizatat qytetare si partitë politike dhe mediat analizohen veçmas, ndërsa akademia, organizatat fetare, sindikatat, dhomat e biznesit, federatat sportive dhe organizatat e artit nuk përfshihen në analizë.
Në Shqipëri në vitin 2022 ishin të regjistruara 12515 OJF, nga të cilat vetëm 2497 OJF kishin status aktiv në Drejtorinë e Përgjithshme të Tatimeve. Sektori kishte 11,927 punonjës. Mjedisi i shoqërisë civile duket të paraqitet dinamik nëpër gazeta. Megjithatë, qëndrueshmëria e përgjithshme e sektorit është ende në zhvillim dhe qëndrueshmëria e tyre financiare në veçanti është në kufijtë e qëndrueshmërisë së penguar.
Për të adresuar këto çështje në zhvillim, qeveria e Shqipërisë përdor Udhërrëfyesin për Politikat e Qeverisë Drejt një Mjedisi Mundësues për Zhvillimin e Shoqërisë Civile 2019-2023. Në këtë aspekt, Agjencia për Mbështetjen e Shoqërisë Civile është një organ financues shtetëror i cili ofron grante për OJF-të dhe nisma qytetare për të mundësuar zhvillimin e tyre të qëndrueshëm. Qendra Kombëtare e Burimeve për Shoqërinë Civile është një platformë e drejtuar nga shoqëria civile për ofrimin e informacionit dhe shërbimeve për forcimin e OJF-ve. Këshilli Kombëtar për Shoqërinë Civile dhe Këshilli Kombëtar për Integrimin Evropian, të themeluar në vitin 2015, janë mekanizma konsultimi për lehtësimin e dialogut ndërmjet qeverisë dhe sektorit të shoqërisë civile, për të përmbushur objektivat për zhvillimin e sektorit dhe procesin e anëtarësimit të Shqipërisë në Bashkimin Evropian.
OJF-të i nënshtrohen mbikëqyrjes nga institucione të ndryshme shtetërore, të cilat inspektojnë veprimtarinë e tyre në lidhje me taksat, kundër pastrimit të parave, doganave, sigurimeve shoqërore, veprimtarisë ekonomike dhe sociale dhe sa herë që përdorin fondet shtetërore për realizimin e veprimtarisë së tyre.
OJF-të në Shqipëri janë të lira të themelohen. Regjistrimi ose çregjistrimi i tyre është i centralizuar në Rrethin Gjyqësor Tiranë dhe kryerja zgjat deri në 83 ditë. Bazuar në vlerësimet e OJF-ve, qeveria ka zbatuar vetëm 20 përqind të veprimeve të udhërrëfyesit për Mjedisin Mundësues për Zhvillimin e Shoqërisë Civile 2019-2023. Mungojnë të dhënat sistematike për punësimin e OJF-ve. Shumica e OJF-ve kanë burime të pamjaftueshme financiare dhe njerëzore, duke vënë në pikëpyetje qëndrueshmërinë e tyre. Megjithatë, numri i OJF-ve që përfitojnë nga mundësitë alternative të financimit shtetëror si rimbursimi i taksave, pjesëmarrja në tenderët e prokurimeve publike etj., është i ulët.
Pavarësia e OJF-ve është pohuar ligjërisht, por ndryshimet në legjislacionin kundër pastrimit të parave kanë krijuar një rrezik të ndërhyrjes së shtetit. Gjobat e autoriteteve tatimore ndaj sektorit janë trefishuar në vitin 2022. Ndryshimi i Kodit Penal në vitin 2021 e cilëson ushtrimin e lirisë së asamblesë si vepër penale, të dënuar me burgim deri në një vit. Qeveria, partitë politike dhe media kanë ushtruar presion, frikësuar dhe ngacmuar aktivistët e shoqërisë civile, ndërkohë që ndalimet nga policia të aktivistëve janë shtuar gjatë pandemisë COVID-19.
Në përgjithësi, OJF-të nuk janë përgjegjëse ndaj strukturave dhe anëtarëve të bordit të tyre, apo zonave zgjedhore. Informacioni përkatës për aktivitetin vjetor të OJF-ve dhe raportet financiare në përgjithësi nuk publikohet. Pavarësisht përpjekjeve për zhvillimin e Kodit të tyre të Sjelljes dhe nismave të tjera vetërregulluese, integriteti i stafit dhe bordit mbetet për t’u siguruar në shumë OJF.
Pavarësisht se dëshmojnë kapacitetin e tyre për të prodhuar të dhëna në luftën kundër korrupsionit, në përgjithësi, OJF-të janë joaktive dhe të pasuksesshme në angazhimin me qeverinë për politikat kundër korrupsionit dhe në mbajtjen e qeverisë përgjegjëse. Rrallëherë, OJF-të kanë rezultuar të suksesshme në përdorimin e litigimeve strategjike dhe paraqitjen e kallëzimeve penale kundër vendimeve të parregullta të qeverisë.
Burimi: Vlerësimi i Sistemit Kombëtar të Integritetit i Shqipëri 2023 Klikoni për të shkarkuar dokumentin në shqip
Burimi: Vlerësimi i Sistemit Kombëtar të Integritetit i Shqipëri 2023 Klikoni për të shkarkuar dokumentin në shqip
REKOMANDIMET E ORGANIT
- OJQ-të duhet të shtojnë përpjekjet e advokimit për zbatimin e veprimtarive të parashikuara në Udhërrëfyesin për një Mjedis më Mundësues për Zhvillimin e Shoqërisë Civile 2019-2023 dhe të angazhohen në mënyrë proaktive duke u konsultuar për një udhërrëfyes të mundshëm për 2024-2028.
- Organizatat vetërregulluese duhet të rrisin nivelin e trajnimeve me OJQ-të në mënyrë që ato të mund të rrisin kapacitetet për të përdorur mundësitë alternative të financimit, duke përfshirë iniciativat për financimin bashkëpunues, thirrjet për prokurime publike, rimbursimet e TVSH-së, përjashtimin nga TVSHja, të ardhurat nga veprimtaritë sociale, etj.
- Organizatat vetërregulluese duhet të rrisin anëtarësimin e OJQ-ve në Kodin e Sjelljes dhe të shtojnë përpjekjet për zbatimin e plotë të Kodit të Sjelljes nga anëtarët e OJQ-ve të tyre, në veçanti lidhur me transparencën financiare dhe llogaridhënien dhe menaxhimin e burimeve njerëzore.
- Kuvendi duhet të ndryshojë Kodin Penal, Neni 262 për organizimin dhe marrjen pjesë në tubime dhe manifestime të paligjshme, i cili penalizon të drejtën e tubimit paqësor me gjobë ose me burgim deri në një vit. I gjithë Neni duhet të rikonceptohet dhe mundësisht të hiqet pasi është ndërtuar mbi kërkesën jokushtetuese për marrjen e lejes nga Policia e Shtetit për organizimin e demonstratave.
Komente dhe Analiza: Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim IDM si pjesë e projektit të Transparency International TI, “EU4 Rule of Law: Citizen Engagement for Public Integrity (CEPI) in the Western Balkans and Turkey”