Open Data po hulumton mbi ndryshimet mes Sistemeve Europiane të Llogarive (European System of Accounts-ESA) përkatësisht ESA 1995 dhe ESA 2010.
Sistemi Europian i Llogarive (European System of Accounts – ESA) paraqet një kuadër kontabël të pranuar ndërkombëtarisht dhe i detyrueshëm për tu zbatuar nga të gjitha vendet e Kontinentit Europian, nëpërmjet të cilës bëhet matja e aktiviteteve ekonomike dhe financiare të një ekonomie, komponentëve të saj si dhe lidhjeve mes tyre për një periudhë kohe të caktuar (zakonisht 1 vit).
Sistemi Europian i Llogarive bazohet në parimet ndërkombëtarisht të pranuara të kontabilitetit të Sistemit të Llogarive Kombëtare (System of National Account-SNA), që përcakton një standard kontabiliteti të pranuar nga të gjithë shtetet e botës. Sipas SNA llogaritë duhet të jenë në përputhje me parimet e vlefshme ndëkombëtarisht të kontabilitetit, pra gjithëpërfshirëse, konsistente dhe të integruara/ unifikuara. ESA 1995 është në përputhje me parimet e SNA 1993, ndërsa ESA 2010 është në përputhje me SNA 2008.
ESA 1995 është e publikuar në Fletoren Zyrtare nr. 310/1996 në përputhje me Rregulloren e Bashkimit Europian. Ndërsa ESA 2010 është e publikuar në Fletoren Zyrtare nr. 549/2013 si Aneksi (A) i Rregullores së Bashkimit Europian dhe mënyra e implementimit të saj nga vendet anëtare apo kandidate për të qenë pjesë e Bashkimit Europian është publikuar si Aneks (B) i kësaj Rregulloreje. Implementimi i ESA 2010 është detyrim i përcaktuar nga EUROSTAT për të gjitha vendet e BE dhe ato kandidate siç është vendi ynë, me qëllim për ti pasur të gjitha të dhënat e harmonizuara me të njëjtat standarde.
Deri Shtator 2014, vendet Europiane për vlerësimin e llogarive të tyre kombëtare janë bazuar në ESA 1995. Më pas, të dhënat e llogarive kombëtare janë mbështetur mbi metodologjinë e sistemit të llogarive të përshkruara në ESA 2010. Gjithashtu të gjitha vendet e Ballkanit (jo-EU) kanë filluar përshtatjen e metodologjisë sipas ESA 2010 si detyrim nga EUROSTAT, që prej vitit 2014.
Shqipëria, si shtet kandidat në BE ka filluar që në vitin 2014 përditësimin e vlerësimit të llogarive kombëtare sipas ESA 2010. Në vitin 2014, në Shqipëri u implementuan standardet e reja të metodologjisë ESA 2010 në vlerësimet e Produktit të Brendshëm Bruto PBB. Për këtë qëllim me VKM Nr. 320, datë 28.05.2014 hyri në fuqi Nomenklatura e Veprimtarive Ekonomike Rev. 2, në mënyrë që të gjitha statistikat të reflektonin sistemin e ri të klasifikimit. Konkretisht sipas Institutit të Statistikave në Shqipëri, konstatohet se për vlerësimin e llogarive kombëtare janë vënë në zbatim disa nga ndryshimet e reja metodologjike si:
-Zgjerimin e vlerësimeve për sektorin financiar duke përfshirë të gjithë institucionet financiare për të cilat disponohen të dhëna bazuar në klasifikimin e ri të ESA 2010 dhe SNA 2008.
– Aplikimin e metodës së re për llogaritjen e shërbimeve të ndërmjetësimit financiar të matura indirekt (FISIM).
– Vlerësimin e prodhimit të Bankës së Shqipërisë bazuar mbi dallimin që duhet bërë midis prodhimit të tregut dhe jo të tregut.
– Rishikimin e përkufizimit për prodhimin e kompanive të sigurimit të cilat ofrojnë sigurim jo-jete.
– Zbatimet Metodologjike për vlerësimin e treguesve të Shpenzimeve (trajtimi i Konsumit final të Familjeve, Trajtimi i Formimit Bruto të kapitalit fiks sipas llojeve të aseteve, etj. )
Sipas INSTAT, implementimi i metodologjisë ESA 2010 pati efekt pozitiv në vlerat e Produktit të Brendshëm Bruto (PBB) ndërkohë që përmirësimi i metodave ekzistuese statistikore dhe përfshirja e burimeve të reja patën një impakt negativ. Megjithatë efekti i përgjithshëm neto i tyre nuk ka shkaktuar ndryshime të mëdha në normën e rritjes reale të Produktit të Brendshëm Bruto.
Ndërsa ndryshime thelbësore nga implementimi i ESA 2010 vihen re në vlerën e shtuar bruto sipas aktiviteteve ekonomike. Kjo pasi seritë e reja sipas ESA 2010, paraqesin një peshë më të madhe të sektorit të industrisë e ndërtimit krahasuar me atë të shërbimeve. Një ndryshim i tillë është rezultat i ndryshimeve në klasifikimin sipas aktiviteteve ekonomike nga njëra anë, por edhe i ndryshimeve metodologjike e burimeve të reja të informacionit nga ana tjetër.
Në lidhje me implementimin e ESA 2010, në Progres Raportin e vitit 2021 nga Komisioni Europian, evidentohet se Shqipëria duhet të përmirësohet më tej në llogaritjen e të ardhurave Kombëtare Bruto (GNI), dhe të fillojë hartimin e inventarit të GNI në bazë të përshkrimit ekzistues të burimeve dhe metodave të përdorura në përpilimin e llogarive kombëtare. Gjithashtu rekomandohet rritja e kapaciteteve raportuese për statistikat financiare qeveritare sipas ESA2010 dhe sigurimin e monitorimit të rregullt të standardeve.
Më në detaje, dallimet mes ESA 1995 dhe ESA 2010 do të trajtohen në pjesën në vijim. ESA 2010 paraqet dallime të rëndësishme në krahasim me ESA 1995 në lidhje me përkufizimet dhe fushëveprimin. Në metodologjinë sipas ESA2010, janë shtuar edhe 11 kapituj të rinj që paraqesin zhvillimet e reja në matjen e ekonomisë, në krahasim me ESA1995 që përmbante 13 kapituj. Këto kapituj të rinj janë kryesisht në përfshirjen e llogarive satelitore (si kontabiliteti social, roli i turizmit në llogaritë kombëtare, roli i sektorit shëndetësor, njohja e kapitalit human, ekonomiks i mjedisit, ekonomiks i mirëqenies), llogaritë qeveritare dhe llogaritë me pjesën tjetër të botës. Kategoritë kryesore që kanë pësuar ndryshime janë në lidhje me kufirin e prodhimit, asetet jo-financiare, instrumentet financiarë, Qeveria dhe me pjesën tjetër të botës.
Burimi: European System of Accounts 2010, European System of Accounts 1995, Manual on changes between ESA 1995 and ESA 2010
Përpunimi dhe Analiza: Open Data Albania
NR | Ndryshimet kryesore | Kategoria | ESA 1995 | ESA 2010 | Ndikimi ne llogarite kombetare |
1 | Shpenzimet pёr kёrkim dhe zhvillim (Research and Development) | Kufiri i prodhimit | Shpenzimet pёr R&D konsideroheshin si kosto e ndёrmjetme e njёsisё ekonomike. | Shpenzimet pёr R&D pёrfshihen nё kёrkesёn finale dhe janё komponentё tё GDP-sё. | Si rezultat i kёtij ndryshimi, llogaritё kombёtare sipas ESA2010 do tё jenё mё tё larta krahasuar me ESA95 |
2 | Vlerësimi i outputit pёr pёrdorim final nga vetё prodhuesit e tregut | Kufiri i prodhimit | Outputi final i prodhuar pёr konsum konsiston nё tё mirat dhe shёrbimet qё mbahen ose pёr konsum vetjak ose pёr formimin e kapitalit nga e njёjta njёsi institucionale. Sipas sistemit tё llogarive, output final i prodhuar vlerёsohet me çmimet bazëё tё produkteve tё ngjashme nё treg, duke krijuar kёshtu suficit tё ardhurash. Ndryshimi mes sistemeve ndodh nё momentin kur çmimet bazëё tё produkteve tё ngjashme nё treg nuk gjenden. Outputi final pёr pёrdorim vetjak vlerёsohet duke u bazuar nё kostot e prodhimit tё produktit | Outputi final pёr pёrdorim vetjak vlerёsohet duke u bazuar nё kostot e prodhimit plus njё marzh pёr tepricёn neto tё krijuar. | Nё rastet kur output vlerёsohet sipas ESA 2010 qё pёrfshin marzhin, atёherё so tё rrisё nivelin e GDP-sё. |
3 | Sigurimi i jo-jetёs | Kufiri i prodhimit | ESA 95 i trajton tё gjitha pretendimet pas njё ngjarjeje tё mbinatyrshme (katastrofat) si transferte korente. | ESA 2010 i trajton tё gjitha pretendimet pas njё ngjarjeje tё mbinatyrshme (katastrofat) si transferte kapitale, nё mёnyrё qё tё mos ndikojё tё ardhuat e disponueshme tё konsumatorёve. | Ky ndryshim e bёn vlerёsimin e shёrbimit tё sigurimit mё pak tё paqёndrueshёm. Nga pikёpamja e metodёs sё shpenzimeve, GDP ёshtё e ndikuar nga njё ndryshim nё eksporte dhe konsumin final tё sigurimeve. Nga pikёpamja e metodёs sё tё ardhurave, GDP ёshtё e prekur nga ndryshimet nё suficitit tё tё ardhurave tё siguruesve minus ndryshimit tё sufitciteti nё tё ardhurat e mbajtёsve tё policёs qё klasifikohen si konsum i ndёrmjetёm. |
4 | Shpenzimet pёr sistemin e armatimeve | Aset jo-financiar | Nё ESA 95, vetёm blerja e atyre pajisjeve ushtarake qё konsideroheshin se kanё njё ekuivalent civil do tё regjistroheshin si formim kapitali. Psh: fushat ajrore, spitalet, doket. Blerja e sistemeve të armëve ushtarake regjistrohej si shpenzim aktual (konsum i ndёrmjetёm). Vlera e shtuar bruto mbetet e pandryshuar. | Nё ESA 2010, kufiri i aseteve tё kapitalit ushtarak u zgjerua duke pёrfshirё edhe armёt ushtarake dhe sistemet mbёshtetёse, edhe nёse ato nuk kishin ekuivalent civil.Sipas ESA 2010, blerja e sistemeve tё armёve ushtarake qё pёrdorёn vazhdimisht dhe mё shumё se 1 vit regjistrohet si formim kapitali. Kjo rrit masёn e vlerёs sё shtuar bruto gjatё gjithё jetёs ekonomike tё aktiveve. | GDP rritet me masёn e konsumit tё kapitalit fiks. |
5 | Klasifikimi i sektorit publik, privat dhe qeverisё | Qeveria | Nё ESA 95 njё entitet ёshtё I klasifikuar nё sektorin e pёrgjithshёm qёveritar nёse: a) Nuk ёshtё njёsi institucionale e kontrolluar nga qeveria b) ёshtё njёsi institucionale e kontrolluar nga qeveria, por nuk ёshtё njёsi tregtare. Pra Qeveria e përgjithshme përfshin ato njësi institucionale, të cilat janë prodhues jotregu ose të cilat kanë funksion kryesor rishpërndarjen e të ardhurave dhe pasurisë kombëtare dhe ku më shumë se 50% e aktivitetit të tyre financohet nga buxheti i qeverisëOutputi final pёr pёrdorim vetjak vlerёsohet duke u bazuar nё kostot e prodhimit tё produktit | Sipas ESA 2010 njё entitet ёshtё i klasifikuar nё sektorin e pёrgjithshёm qёveritar nёse: a) Njёsia i shet vetёm qeverisё dhe nuk konkuron me ofertues tё tjerё privat pёr tё lidhur kontratё me qeverinё. b) Kur qeveria ka njё ofertues tё vetёm tё caktuar tё mallrave dhe shёrbimeve ku ky i fundit i shet mё pak se 50% tё prodhimit tё tij tek njёsitё joqeveritare dhe nuk konkuron me ofertues tё tjerё privat pёr tё lidhur kontratё me qeverinё. c) Kur ofertuesi nuk ka nxitje pёr tё ndryshuar ofertёn e tij me qёllim marrjen e njё aktiviteti tjetёr fitimprurёs. Pra Qeveria e përgjithshme përfshin ato njësi institucionale, të cilat janë prodhues jotregu ose të cilat kanë funksion kryesor rishpërndarjen e të ardhurave dhe pasurisë kombëtare dhe ku më shumë se 50% e aktivitetit të tyre financohet nga buxheti i qeverisë Pёrvec kriterit tё 50%, janё cilёsitё e mёsipёrme qё pёrcaktojnё nёse ёshtё njё njёsi institucionale qeveritare apo jo. ESA 2010 nё kostot e prodhimit pёrfshin koston e kapitalit qё mund tё pёrafrohet me interesin neto. | Pёrfshirja e interesit neto nё raportin shitje/kosto prodhimi ka tё ngjarё tё rezultojё nё njё rritje tё numrit tё njёsive tё klasifikuara nё sektorin qeveritar, si dhe nё deficitin dhe borxhin qeveritar. Gjithashtu mund tё ndikojё nё masёn e vlerёs sё shtuar, rrjedhimisht edhe GDP-nё |
6 | Partneriteti Publik Privat | Qeveria | Nuk ka patur parashikime tё llogaritjes sё PPP nё llogaritё kombёtare | Nё ESA 2010 pёrfshihet pёr herё tё parё implikimet e PPP nё llogaritё kombёtare (ndikimi nё deficit dhe borxh publik). Nё rastet e koncesioneve /PPP ku pagesat e qeverisё me para ose nё natyrё pёrbёjnё pakicёn e tё ardhurave tё kompanisё koncesionare, qoftё nё mёnyrё tё drejtёpёrdrejtё apo tё tёrthortё, atёherё koncesioni nuk pёrfshihet nё bilancin qeveritar. Nёse qeveria financon nё forma tё ndryshme shumicёn e kostove tё ndёrtimit, aktivi duhet tё regjistrohet nё bilancin qeveritar. Nё kёtё rast, cdo e ardhur e marrё nga koncesionari gjatё fazёs sё funksionimit duhet tё ridrejtohen tek qeveria.Gjithashtu nёse nё kontratёn fillestare apo gjatё jetёs sё saj, qeveria siguron njё garanci minimale tё tё ardhurave, atёherё aseti duhet tё regjistrohet nё bilancin e qeverisё. | Nё kёtё rast do tё kishte impakt nё huadhёnien/ huamarrjen e qeverisё pasi shpenzimet kapitale do tё regjistrohen si formim bruto I kapitalit fiks nё llogaritё kombёtare. Gjithashtu do tё kishte impakt nё borxhin e qeverisё, duke e rritur atё. |
7 | TVSH – bazuar nё burimet e veta EU –Kjo pёrfshin TVSH qё vendet anёtare tё BE paguajnё institucioneve tё BE-sё. | Qeveria | Kjo tarifё regjistrohej si taksё mbi prodhimin dhe importet e paguar direkt pёr pjesёn tjetёr tё botёs | Kjo tarifё konsiderohet si transfertё korrente e paguar nga cdo shtet pjesёmarrёs tek institucionet e EU. | Nuk ka impakt nё GDP, por sasia e taksave mbi prodhimin dhe importin tё pagueshёm pjesёs tjetёr tё botёs do tё ulet. |
8 | Banka Qёndrore- Alokimi i outputit | Kufiri i prodhimit | Sipas ESA 95 outputi i bankёs qёndrore matet si shumё e kostove dhe klasifikohet si konsum i ndёrmjetёm i ndёrmjetёsve tё tjerё financiarё. | Ndёrkohё edhe sipas ESA 2010 outputi i bankёs qёndrore matet si shumё e kostove, por alokimi i tij ndryshon nga ESA 95. Komisionet dhe tarifat pёr shёrbimet direkte tё faturuara nga Banka Qёndrore drejt njёsive rezidente apo jo-rezidente, duhet t’u alokohen kёtyre njёsive. Veteёm diferendca me kostove me tarifat dhe komisionin duhert tё klasifikohet si konsum i ndёrmjetёm i ndёrmjetёsve financiarё. | Rritet GDP me vlerёn e komisioneve dhe tarifave tё alokuara tek jo-rezidentёt (eksport) dhe njёsitё rezidente. Gjithashtu GNI (Tё ardhurat kombёtare bruto) do tё rriten me tё njёjtёn masё si GDP. |
9 | Pёrmirёsimi i tokёs njihet si aktiv | Aset jo-financiar | ESA 95 njihte pёrmirёsimet e tokёs si formim kapitali, por nuk i njihte si aktiv mё vete. Kjo coi nё njё mospёrputhje mes formimit tё kapitalit. | ESA 2010 ka krijuar njё kategori nё vete nё aktive, pёr pёrmirёsimet e tokёs e cila lejon krahasimin e formimit tё kapitalit nga toka dhe pёrmirёsimi i tokёs. Nё rastet kur nuk ёshtё e mundur tё ndahet vlera e tokёs para pёrmirёsimit dhe vlera e tokёs pas pёrmirёsimit, toka alokohet nё atё kategori qё ka vlerёn me tё madhe. | Ky ndryshim mund tё sjellё rritje nё GDP dhe GNI, pasi njohja e aktivit tё ri ‘pёrmirёsimet e tokёs’, lejon qё formimi I kapitalit tё futet nё njё model tё pёrhershёm inventari, qё gjeneron vlerёsime tё ndryshimeve nё stokun e pёrmirёsimeve tё tokёs |
10 | Kompensimi i punonjёsve (stoku opsional I punonjësve) | Instrumenta Financiare | Nuk ka qёnё e parashikuar nё ESA 95 | Nё ESA 2010 Opsioni i aksioneve tё punonjёsve u prezantuar si njё mёnyrё pёr korporatat qё tё shpёrblejёn punonjёsit e tyre ekzekutivё. Punёdhёnёsi u jep mundёsi punonjёve pёr tё blerё aksione nё tё ardhmen, me njё cmim tё caktuar nё momentin kur jepet opsioni. | Pёrderisa ky opsion nuk ishte I pёrfshirё mё parё nё pёrkufizimin e kompensimit tё punonjёsve, atёherё pёrfshirja e tyre do tё rezultojё nё nivele mё tё larta tё kompensimit tё punonjёsve. Kёto do tё regjistrohen si paga apo shpёrblime tё tjera sipas udhёzimeve tё ESA 2010. Nuk ka ndikim nё llogaitё kombёtare. |
11 | Super Dividentёt | Instrumenta Financiare | Nuk ka qёnё e parashikuar nё ESA 95 | Nё ESA 2010, pёrcaktohet si mё poshtё: Dividentёt pёrjashtojnё super dividentёt. Super Dividentёt janё dividentё qё janё mё tё mёdhenj nё krahasim me nivelin e fundit tё dividentёve dhe fitimeve. Pёr tё pёrcaktuar nёse dividentёt janё tё mёdhenj, pёrdoret koncepti i tё ardhurave tё shpёrndara. Nёse niveli i dividentёve tё deklaruar ёshtё shumё i madh, dividentёt e tepёrt do tё trajtohen si transaksione financiare dhe do tё klasifikohen si ‘super-dividentё’. | Nuk ka impakt nё llogaritё kombёtare. |
12 | Subjektet me qёllim tё veçantë (SQV) jashtё vendit dhe huamarrja e qeverisё. | Qeveria | Vetëm përkufizim | Nё ESA 2010, ёshtё zgjeruar koncepti i SQV-ve krahasuar me ESA 95. Me konkretisht janё pёrcaktuar karakteristikat shtesё si mё poshtё: a) SQV nuk ka punonjёs dhe aktive jo financiare b)Nuk kanё shumё prezencё fizike c)Janё tё lidhura me njё korporatё tjetёr si degё. d) Janё nё njё territor ndryshe nga vendi ku ndodhet kompania mёmё. | Pёrshkrimi shtesё i natyrёs dhe aktiviteteve tё SQV nuk pёrbёn nё thelb njё ndryshim tё konceptit nga ESA 95, si rezultat nuk prek as llogaritё kombёtare. Megjithatё kur SQV-tё kontrollohen nga qeveria, atёherё sipas ESA 2010, tё gjitha asetet dhe detyrimet financiare tё SQV-sё absorbohen nё llogaritё financiare tё qeverisё. |
13 | Zyrat Qёndrore dhe kompanitё aksionere | Njesia | Nё ESA 95, korporatat u pёrcaktuan si njёsi institucionale tё cilat kontrollojnё njё grup filialesh. | Nё ESA 2010 u bё njё riformulim i pёrkufizimit duke i klasifikuar nё Zyra Qёndrore dhe Kompani aksionere. | ёshtё bёrё njё riklasifikim i njёsive institucionale nga sektorёt jo-financiarё nё sektorё financiarё. |
14 | Nёnsektorёt e sektorit tё korporatave financiare | Instrumenta Financiare | Nё ESA 95 kishte pesё nёnsektorё tё korporatave financiare si: Banka Qendrore; Institucionet e tjera financiare dhe monetare; Kompanitё e sigurimit dhe fondet e pensionit; kompanitё jofinanciare; ndёrjetёs tё tjerё financiarё. | Nё ESA 2010, u zgjeruan nёnkategoritё nga pesё nё nёntё duke u shtuar Fondet e tregut monetar; Fondet e investimit tё tregut jo tё parasё; Ndihmёsit financiarё; Ndёrmjetёs tё tjerё financiarё; institucione financiare tё varura; kompanitё e sigurimit; Fondet e pensionit. | Mund tё shkaktojё njё zhvendosje tё madhe tё aktiveve dhe detyrimeve financiare nga sektorёt jo financiarё nё sektorёt financiarё. |
15 | Garancitё | Instrumenta Financiare | Nё ESA 2010 ёshtё bёrё njё pёrkufizim garancive tё huasё dhe ёshtё prezantuar njё tjetёr lloj garancish si ajo e kredive studentore. Sipas ESA 2010, garancitё janё angazhime ku garantuesi merr pёrsipёr tek huadhёnёsi qё nёse huamarrёsi dёshton , atёherё ky do i kompensojё humbjen e shkaktuar. Shpesh paguhet njё tarifё pёr ofrimin e njё garancie. | ispozitat pёr garancitё e standartizuara sipas ESA 2010 trajtohen nё tё njёjtёn mёnyrё si sigurimi I jo-jeteёs. | |
16 | Tё drejtat e tёrheqjes speciale (SDR) tё FMN-sё si aktive dhe detyrime | Instrumenta Financiare | SDR-tё janё aktive rezervё ndёrkombёtare tё krijuara nga Fondi Monetar Ndёrkombёta, tё cilat u ndahen anёtarёve tё tij pёr tё plotёsuar pasuritё rezervё ekzistuese. Nё ESA 95 nuk njiheshin detyrimet e kёtyre aktiveve. | Sipas ESA 2010, SDR-tё njhen si aktive me detyrime, edhe pse aktivet pёrfaqёsojnё pretendimet ndaj pjesёmmarёve nё mёnyrё kolektive jo mbi FMN-nё. | Vendet qё mbajnё SDR kanё njё kёrkesё pёr sektorin e pjesёs tjetёr tё botёs- tё gjithё kombet anёtare tё FMN-sё. Prandaj secili prej anёtarёve, mban pёrgjegjёsi ndaj vendeve tё tjera qё pёrfaqёsojnё. |
17 | Tё mirat e dёrguara jashtё vendit pёr pёrpunim | Pjesa tjeter e Botes | Mes ESA 95 dhe ESA 2010 ka patur njё ndryshim thelbёsor nё trajtimin e mallrave tё dёrguara jashtё vendit pёr pёrpunim pa ndryshim pronёsie. Nё ESA 95 mallra tё tillё shёnohen si eksporte kur dёrgohen jashtё vendit, ndёrkohё regjistrohen si importe kur kthehen nga jashtё, me njё vlerё mё tё lartё si rezultat i pёrpunimit. Kjo njihet si metoda e regjistrimit bruto, dhe nёnkupton njё ndryshim nё pronёsi nё mёnyrё qё tregtia ndёrkombёtare tё pёrfaqёsojё njё vlerёsim tё vlerёs sё mallrave qё tregohen. | Nё ESA 2010, ka dy ndryshime kryesore. Sё pari, njihet njё shёrbim i ri pёrpunimi- shёrbimet prodhuese mbi inputet fizike nё pronёsi tё tё tjerёve. Sё dyti, nёse nuk ka ndryshim pronёsie, mallrat qё dёrgohen jashtё vendit pёr pёrpunim nuk pёrfshihen nё shifrat e eksporteve dhe importeve. | Me ndryshimin e ri, shёrbimi neto I pёrpunimit ёshtё njё tarifё e ngarkuar pёr shёrbimin e pёrpunimit. Ky shёrbim ёshtё I regjistruar nё llogaritё kombёtare- eksport I shёrbimeve prodhuese pёr vendin pёrpunues dhe import pёr pronarin e mallrave. |
18 | Tregtia | Pjesa tjeter e Botes | Nё ESA 95 ishte e pёrjashtuar nga tregtia e tё mirave, por në vend të kësaj përfshiu ndryshimin midis shitjes dhe blerjes së mallrave si një kategori shërbimi “tregtar” brenda shërbimeve të tjera të biznesit. | Sipas ESA 2010, tregtia do tё pёrkufizohet si blerja e një të mire nga një rezident tek një jorezident dhe rishitja e mëvonshme e mallit në një jorezident tjetër, pa hyrë e mira në kufijtё ekonomikё tё tregtarit. | Trajtimi I ri I kёsaj forme tё tregtisё ёshtё nё pёrputhje me ndryshimin e parimit tё pronёsisё.Kjo lloj tregtie kёrkon qё mallrat tё ndryshojnё pronёsinё dhe kёshtu transaksionet regjistrohen nё tregti, nё llogarinё e tё mirave. |
19 | Skema e pensionit tё punonjёsve. | Instrumenta Financiare | ESA 95 njeh detyrimet e pensionit në bilanc vetëm për skemat e financimit privat. Prandaj, aktivitetet e shumë skemave tё pensionit, të tilla si sigurimet shoqërore dhe skemat e punëdhënësve të pafinancuar, nuk çuan në njohjen e aktiveve/detyrimeve financiare. | ESA 2010 njeh të drejtat e pensionit të lidhura me punësimin, pavarësisht nëse aktivet e nevojshme ekzistojnë në skema të ndara apo jo.Në llogaritë kombëtare është përfshirë një tabelë shtesë e cila lejon regjistrimin e të gjitha të drejtave të përllogaritura të pensioneve duke bashkuar skemën e pensioneve të regjistruar në llogaritë kombëtare, si dhe skemat e pensioneve ‘pay-as-you-go’ të cilat gjithashtu menaxhohen nga qeveria. Sipas ESA2010 skema e pensioneve ‘pay-as-you-go’ është përjashtuar nga llogaritë bazë kombëtare dhe konsiderohet si detyrim kontigjent. | Nё rastin kur shtetet rikonsiderojnё mёnyrёn e llogaritjes sё kontributeve shoqёrore nё lidhje me skemat e pensionit, GDP ndikohet. |
20 | Tarifat e pagueshme pёr huadhёnien e letrave me vlerё dhe huatё e arit | Instrumenta Financiare | Nuk ka qёnё e parashikuar nё ESA 95 | Të gjitha tarifat që paguhen për pronarët e letrave me vlerë të përdorura për huadhënien e letrave me vlerë dhe pronarët e arit të përdorur për kredi ari (qofshin nga llogaritë e arit të alokuara ose të pa alokuara) regjistrohen me konventë si interes. | Kjo mund tё ndryshojё shumё pak GDP-nё nё rastin e pёrdoruesve jo-rezidentё. |
21 | Aktivitetet e ndёrtimit jashtё vendit. | Aset jo-financiar | Sipas ESA 95, njësitë që kryenin një veprimtari ndërtimi jashtë vendit për një periudhë më pak se një vit nëse prodhimi përbën formim bruto të kapitalit fiks, atёherё njihen si njёsi rezidente nё vendin ku aktiviteti kryhet. | ESA 2010 nuk e njeh kёtё pёrjashtim. Sipas metodologjisё sё re, kur aktiviteti i ndёrtimit kryhet pёr mё pak se njё vit, aktiviteti mbetet pjesё e aktiviteteve tё njёsisё institucionale prodhuese. | Ky ndryshim prek GDP -në, pasi sipas ESA 2010 aktiviteti i ndërtimit do të regjistrohet si prodhim i vendit të origjinës, në vend të vendbanimit të përkohshëm të njësisë. |
22 | FISIM midis insitucioneve rezidente dhe jo rezidente. | Kufiri i prodhimit | Sipas ESA 95, importet dhe eksportet e FISIM duhet të llogariten duke përfshirë FISIM midis institucioneve financiare rezidente dhe institucioneve financiare jorezidente.(FISIM-Shërbimet financiare ndërmjetësuese të matura indirekt) | Ndryshimi në ESA 2010 është se nuk ka llogaritje dhe shpërndarje të FISIM midis ndërmjetësve financiarë | GDP ndryshon (mund tё rritet ose mund tё zvogёlohet). |
Perpunoi: Open Data Albania
Ndryshimet kryesore janë të paraqitura më poshtë:
- Shpenzimet për kërkim dhe zhvillim njihen si formim kapitali bruto
Sipas ESA95 shpenzimet për kërkim dhe zhvillim llogariteshin si kosto e ndërmjetme e njësisë ekonomike, ndërsa për shkak ndryshimeve në metodologji sipas ESA2010, shpenzimet për kërkim dhe zhvillim tashmë llogariten si pjesë e kërkesës finale dhe si rezultat edhe në llogaritjen e Produktit të Brendshëm Bruto (PBB).
- Shpenzimet për armë njihen si formim kapitali bruto
Me ESA2010 do të klasifikohen si formim kapitali fiks shpenzimet për blerjen e mallrave që përdoren vazhdimisht dhe për më shumë se një vit si automjete dhe pajisje të tjera si anije ushtarake, avionë ushtarak, tanke, transportues raketash etj.
- Partneriteti Publik Privat/ Koncesione
Në ESA 2010 është përcaktuar për herë të parë mënyra e trajtimit të koncesioneve/PPP, duke parë efektet që ato kanë nё llogaritë kombëtare (ndikimi nё deficit dhe borxh publik). Nё rastet e koncesioneve PPP ku pagesat e qeverisë me para ose nё natyrë pёrbёjnё pakicën e të ardhurave të kompanisë koncesionare, qoftë nё mёnyrё të drejtë për drejtë apo tё tёrthortё, atёherё koncesioni nuk përfshihet nё bilancin qeveritar. Nëse qeveria financon nё forma të ndryshme shumicën e kostove të ndërtimit, aktivi duhet të regjistrohet nё bilancin qeveritar. Nё kёtё rast, çdo e ardhur e marrë nga koncesionari gjatë fazës së funksionimit duhet të ridrejtohen tek qeveria. Gjithashtu nëse nё kontratën fillestare apo gjatë zhvillimit të saj, qeveria siguron një garanci minimale të të ardhurave, atёherё aseti duhet të regjistrohet ne bilancin e Qeverisë.
- Ndryshimi i pronësisë ekonomike
Pronësia ekonomike nënkupton personin fizik apo juridik që merr përsipër të gjitha përfitimet dhe risqet nga pikëpamja ekonomike të një aseti fizik. Ndryshe nga ESA 1995, në ESA 2010 është përfshirë kriteri i pronësisë ekonomike në përkufizimin e importit dhe të eksportit të mallrave. Përkufizimi i ri sipas ESA 2010 nënkupton ndryshime në mënyrën se si trajtohen:
- Aktiviteti tregtar që është shitja e një të mire nga një rezident tek një jo-rezident tjetër pa hyrë e mira në ekonominë e vendit të rezidentit. Kjo tashmë është regjistruar si tregti mallrash në vend të shërbimeve.
- Aktiviteti përpunues i mallrave të dërguara jashtë vendit ose të marra nga jashtë për t’u përpunuar përjashtohet nga tregtia e mallrave, ndërsa procesi i përpunimit regjistrohet si shërbime. Kjo sjell modifikimin e vlerësimit të flukseve të mallrave dhe shërbimeve, megjithëse me një efekt neto pothuaj zero në bilancin tregtar, dhe rrjedhimisht edhe në PBB.
- Sektori i korporatave financiare është i përshkruar në mënyrë më të detajuar, me qëllim arritjen e qëndrueshmërisë me sistemin e statistikave financiare të Bankës Qendrore Europiane dhe Fondit Monetar Ndërkombëtar. Gjithashtu kufiri i aktiveve financiare është zgjeruar duke përfshirë një mbulim më të gjerë të kontratave financiare.
- Janë përcaktuar rregulla të reja për regjistrimin e të drejtave të pensionit. Në llogaritë kombëtare është përfshirë një tabelë shtesë e cila lejon regjistrimin e të gjitha të drejtave të përllogaritura të pensioneve duke bashkuar skemën e pensioneve të regjistruar në llogaritë kombëtare, si dhe skemat e pensioneve ‘pay-as-you-go’ të cilat gjithashtu menaxhohen nga qeveria. Sipas ESA2010 skema e pensioneve ‘pay-as-you-go’ është përjashtuar nga llogaritë bazë kombëtare dhe konsiderohet si detyrim kontingjent.
- Janë përcaktuar rregulla më strikte mbi mënyrën e trajtimit të subjekteve për qëllim të veçantë. Sipas ESA 2010, detyrimet e qeverisë mbi subjekte me qëllim të veçantë të kontrolluara nga qeveria duhet të regjistrohen në llogaritë kombëtare (subjektet PPP).
- Është qartësuar mënyra e regjistrimit të transaksioneve të korporatave publike (shoqërive me zotërim publik) më qëllim përmirësimin e regjistrimit të zërave që mund të ndikojnë ndjeshëm borxhin e qeverisë
- Është përcaktuar trajtimi i super dividendëve të paguar nga korporatat publike. ‘Super dividendët’ do të trajtohen si pagesa të jashtëzakonshme dhe tërheqje nga kapitali. Nëse niveli i dividentёve të deklaruar ёshtё shumë i madh, dividentёt e tepërt do të trajtohen si transaksione financiare dhe do të klasifikohen si ‘super-dividentё’.
- Sipas ESA 2010, shlyerjet e detyrimeve pas një ngjarjeje të jashtëzakonshme, trajtohen si një transferim kapitali dhe jo si një transferim korent, në mënyrë që të mos ndikojnë në të ardhurat e disponueshme të konsumatorëve. Kjo metodologji e bën vlerësimin e shërbimit të sigurimit më të qëndrueshëm.
- Gjithashtu në ESA 2010 prezantohet një ndryshim në skemën e kompensimit të punonjësve. Për herë të parë, punonjësve u lejohet të blejnë aksione të kompanisë dhe të marrin një përqindje fitimi prej tyre.
- Pra Sistemi Europian i Llogarive ESA 2010 prezanton jo vetëm ndryshimet konceptuale në lidhje me ESA 1995 por gjithashtu paraqet edhe përshkrime të përmirësuara dhe të zgjeruara të metodologjisë së llogarive kombëtare. Në ESA 2010, paraqiten më tepër të dhëna mbi bilancet, jepen detajime të mëtejshme të llogarive financiare, paraqitet për herë të parë një set i ri të dhënash mbi detyrimet potenciale të Qeverisë si borxhet e korporatave publike, garancive, Koncesionet dhe Partneritetet Publike dhe Private, duke siguruar në këtë formë të dhëna makroekonomike të krahasueshme.
Kjo Analizë Faktesh po publikohet në kuadër të zbatimit të projektit me titull Improved Policy Debate and Accountability to Delivering on Fundamentals First, throug the Establishment of Cluster One EU Negotiations Platform Albania C1-EU-NPA Projekt që zbatohet nga katër Organizata Shqiptare CSDG, ISP, AIS dhe KSHH me mbështetje financiare të Mbretërisë së Holandës.
Shkarko excel: Llogari Kombëtare, Ndryshimet mes Sistemeve Europiane të Llogarive ESA1995 dhe ESA 2010Komente dhe Analiza : Open Data Albania